Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2023 оны 06 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2023 оны 06 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Ерөө,  Бугант, Хараа, Бургалтай,  Хүдэр, Буур,  Хиагт  голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 16 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 166.8-204.3 мг/л-т хэлбэлзэж, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжаас (цаашид ХА гэх) Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-Зүүнбүрэн цэгээс  авсан сорьцонд аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.53 мгN/л буюу ХА-аас 1.06 дахин давсан байна.

Орхон гол, Орхон голын Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 2 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 206.9-235.0 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн,  ХА-аас давсан үзүүлэлт үгүй байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 52.2-68.6 мг/л,  ХА-аас давсан үзүүлэлт үгүй байна.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 199.5-209.3 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас  давсан үзүүлэлт үгүй байна.

Бургалтай гол, Бургалтай голын Бургалтай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 171.2 мг/л,  ХА-аас  давсан үзүүлэлт үгүй байна.

Хүдэр гол, Хүдэр голын Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 127.7 мг/л, ХА-аас  давсан үзүүлэлт үгүй байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 191.4 мг/л, ХА-аас  давсан үзүүлэлт үгүй байна.

 Буур гол, Буур голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 608.5 мг/л,  голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 13.12 мгО/л байсан боловч биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч/БХХ₅/-ийн агууламж 3.7 мгО/л буюу 1.23 дахин, перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 12.2 мгО/л буюу 1.22 дахин,   усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.51  мгN/л буюу ХА-аас 1.02 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.025  мгN/л буюу ХА-аас 1.25 дахин давсан голын гольдролын дагуу бага бохирдолтой  байна.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 710.4 мг/л,  голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 11.20 мгО/л байсан боловч ХА-аас биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч/БХХ₅/-ийн агууламж 5.3 мгО/л буюу 1.77 дахин, усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 4.97 мгN/л буюу ХА-аас 9.94 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 3.275 мгN/л буюу ХА-аас 163.75 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.207 мгР/л буюу ХА-аас 2.07 дахин давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

1 дүгээр хүснэгт

Тайлбар: БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2023 оны 06 дугаар сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Сэлэнгэ Цэнгэг Ус” ОНӨААТҮГ-ын цэвэрлэх байгууламж/цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 66.67%-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2023 оны 06 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ХХХ-химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, нийт азот   MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бугант, Хүдэр, Бургалтай голын ус  цэвэр байна. Харин Буурь гол бага бохирдолтой, Хиагт гол маш бохир байлаа.

Агаарын шинжилгээ: Сүхбаатар сумын агаарын чанарын 1-р харуулын орчмоос  06-р сард нийт 42 удаа агаарын дээж аван 21 удаа химийн шинжилгээг хийлээ. Шинжилгээний дүнгээс  үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.004 мг/м³, хамгийн их нь 0.009 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.021 мг/м³, хамгийн их нь 0.042 мг/м³ байсан бөгөөд нарийн ширхэглэгт тоосонцор буюу РМ2.5, том ширхэглэлт тоосонцор буюу РМ10-ын MNS4585:2016 стандарт дахь хүрээлэн байгаа агаарт байх бохирдуулагч бодисын хүлцэх агууламжаас даваагүй байлаа. Мөн агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Мандал сумын агаарын чанарын 2-р харуулын орчмоос  06-р сард нийт 42 удаа агаарын дээж аван 21 удаа химийн шинжилгээг хийлээ. Агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.009 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.019 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.008 мг/м³ байна. Нарийн ширхэглэгт тоосонцор буюу РМ2.5, том ширхэглэлт тоосонцор буюу РМ10-ын MNS4585:2016 стандарт дахь хүрээлэн байгаа агаарт байх бохирдуулагч бодисын хүлцэх агууламжаас даваагүй байлаа.  

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын ерөнхий инженер  М.Аягүл